tháng 3 2013 ~ EvoLit - Tiến hóa cho mọi người!

Một bài dịch (và thêm mắm dặm muối) từ blog Quantum Biologist

_Từ hang thỏ đến hầm trú hạt nhân, đất là một nơi trốn tuyệt vời: được bảo vệ bởi một bong-ke có nhiệt độ ổn định với xung quanh là một biển đất đá, gốc rễ (đến các ca sĩ nhạc rap cũng underground!). Tuy nhiên, đào hầm là một chuyện, khi thực sự SỐNG, dành trọn đời bơi & làm thợ đào toàn thời gian trong đất thì bạn thực ra chỉ có 3 mô hình chính, ba con đường tiến hóa: Mô hình chũi, mô hình giun hay mô hình vương quốc như kiến/mối. Xét Việc cùng "độn thổ" đã đẩy nhiều sinh vật vốn 'chẳng máu mủ gì' đến chỗ chẳng những trông giống nhau mà lối sống cũng y nhau:

A/MÔ HÌNH CHŨI: Các bạn thử nghĩ đến cái khó của việc sống dưới đất. Bạn không được quá bự, không thì đào mệt xỉu! Nếu sống dưới đất thì bạn sẽ không muốn có đôi mắt to long lanh như truyện tranh vì cũng chẳng thấy gì chỉ tổ hốt bụi vào. Cái bạn muốn sẽ là khứu & xúc giác 'siêu quần', bạn sẽ dùng nó để tìm đồ ăn qua các tín hiệu hóa học và xúc giác. Và đây, đây sẽ là chân dung lí tưởng của bạn:

Nhỏ gọn, thân hình như cái nêm, tai và mắt bị bịt kín, cặp móng mạnh mẽ, 22 xúc tu thịt với độ nhạy cảm vào bậc nhất trong giới động vật. Con chuột chũi mũi sao Bắc Mỹ (star-nosed mole) này là vận động viên cự phách: chúng có thể bơi ếch qua lòng đất, nhưng bắt mồi dưới nước cũng rất khá. Nó có bà con với loài thú có vú cổ đại nhất, con chuột chù (tôi có nói cả hai đều không phải chuột chưa nhỉ?). Nhưng nhờ vào sức mạnh của tiến hóa đồng quy, bạn không nhất thiết phải là bà con với chũi thì mới làm chũi được!

chuột chũi chưa có nhau thai

Cùng kiểu, nhưng còn biệt hóa dữ dội hơn: đôi mắt của con chuột chũi chưa có nhau thai (marsupial mole) đã hoàn toàn mất, chỉ còn là 2 thủy tinh thể dưới lớp da, còn tai chỉ còn là 2 cái lỗ dưới lớp lông (không còn mắt cũng tốt, tai kiểu đó thì làm sao đeo kính đọc báo được!). Các đốt sống cổ đã gộp vào nhau khiến đầu nó thành một mũi thuyền rắn rỏi. Túi của nó hướng ra phía sau nên con nó không lãnh một đống cát vào mặt khi nó đào hầm.

Chuột chũi vàng

Không thuộc bộ Insectivora (ăn côn trùng, như chuột chũi 'chính hãng') cũng không thuộc bộ Marsupialia (chưa có nhau thai), chuột chũi vàng châu Phi thuộc phân bộ kì cục một cách kì diệu, Afrotheria - tức là bà con xa của ... VOI! (Và nó chưa phải là kẻ máu mủ khốn khổ duy nhất mà nếu một ngày đến gõ cửa nhận người thân thì bác voi nhà ta, vô tình một cách dễ thông cảm, sẽ đạp ra mà mắng "Thấy sang bắt quàng làm họ!", hãy nhìn bức ảnh đại gia đình này).

Vâng, thiên hạ loạn cả rồi, cả tatu cũng biến thành chuột chũi! Con ta tu này có cái tên cực kỳ mạnh mẽ là Pink Fairy Armadillo, đến từ châu Mỹ.Tấm giáp của nó không chỉ bảo vệ nó khỏi kẻ săn mồi mà còn khỏi bị biển cát nó bơi qua xát cho lòi thịt. Ngoài ra nó còn có giáp 'cửa hậu' để đề phòng bị cạp vào đít khi đang chạy trốn.

Tatu Cô tiên Hồng !!??

Chuột chũi trần trụi

Cuối cùng lại là một 'dân châu Phi' không kém phần kì lạ, là một con chuột (oh yeah! Cuối cùng cũng có một con thật sự là chuột!) đã mất hết màu trên da, mọc răng ngoài môi - để đừng xơi một họng toàn đất khi dùng răng đào hầm - và sống kiểu như mối (chỉ một con chúa đẻ, một vài con đực thụ tinh và đám vô sinh còn lại làm chuột thợ), một động vật không còn biết đau, vốn hằng nhiệt nhưng đã mất khả năng điều chỉnh nhiệt độ và vì thế biến nhiệt...Đó là nói vắn tắt vài điểm độc nhất về chuột chũi Đông Phi, có cái tên tiếng Anh mỹ miều là Naked Mole Rat.

B/MÔ HÌNH GIUN:

Còn những loài biến nhiệt thứ thiệt thì sao? Khi ‘độn thổ’, chúng thường theo phong cách ‘giun đất’: thay vì đào, chúng luồn lách qua đất tơi và cát. Chúng đủ trơn láng để lướt qua đất, nhưng lại có những nếp gấp tròn và vẩy – giúp cho chúng có đủ ma sát để đẩy cơ thể tròn ủm qua địa tầng.

Con giun kìa, đúng không?? Không, lưỡng cư đấy! Nó là một con thuộc bộ trong tiếng Việt gọi là bộ không chân(Caecilian), một bà con xa ít người biết đến của kỳ giông. Người ta từng tưởng chúng mù (chữ "Caecus"), nhưng đôi mắt sơ khai của chúng ít nhất cũng có thể cảm nhận được ánh sáng. Tất cả các loài trong bộ, trừ 1 ngoại lệ, thì đều có phổi và xương và tất cả những đặc điểm thường thấy ở lưỡng cư, trừ chi. Con caecilian nhỏ thế này thì ăn mối còn những con lớn cỡ con rắn thì có thể ăn cả giun "chính hãng".

Sẵn nói về rắn, chắc chúng nhanh chân lẹ tay thích nghi với đời sống giun lắm nhỉ? Ờ, rắn không có chân tay, nhưng đúng là chúng không những rất nhanh nhập gia tùy tục mà còn độn thổ theo phong trào: có 203 loài "rắn mù", những con bò sát bé tí với đôi mắt nhỏ xíu hay không có mắt và hầu hết sở hữu cái sừng dạng như xẻng ở đầu hoặc đuôi. Một thông tin thú vị về loài rắn chỉ (threadsnake, "thổ địa" ở Mexico): như bò cạp, nó phát sáng dưới tia cực tím. Lí do vẫn còn là bí ẩn.
Kích thước rắn mù

Rắn không phải là bò sát duy nhất thích chơi trò giun đất. Để kết thúc bài viết này ta hãy cùng chiêm ngưỡng con Ajolote - Thằn lằn chũi Mexico, "thổ địa" của Baja California, sự kết hợp giữa cả mô hình chũi và mô hình giun: một cơ thể thon, tròn, hồng và có vòng đi cùng với một cái đầu hình nêm và bộ móng chân trước khỏe mạnh để đào bới. Thằn lằn không chân thì nhiều lắm, nhưng chỉ mình Ajolote trong phân bộ amphisbaenans- thằn lằn giun- cần dùng chân trước đủ nhiều để giữ được chúng trong khi tiến hóa đang ngắt chúng ra khỏi bà con của nó như đang chơi đất sét. Trong khi Miley Cirus hát bài "The Best of Both Worlds" - Điều tuyệt vời nhất của cả hai thế giới, dưới chân cô Ajolote đang hát "Điều tuyệt vời nhất của cả hai thế giơi... ngầm".

Tôi [Đây là Quantum Biologist] thường say sưa nói về những khu rừng rậm và những đại dương sâu, 2'lục địa' sinh vật mà chúng ta gần như chưa hề bắt đầu khám phá. Nhưng còn có một mặt trận thứ ba: đại dương không sóng dưới chân ta. Chúng ta biết tương đối ít về những con vật sống dưới mặt đất, bơi 'mù quang' qua những tầng đất chúng ta sống ở trên. Nhưng chúng ta có thể chắc một điều: dù cho số lượng & sự đa dạng của các sinh vật đã tìm đường xuống tầng hầm của Trái Đất có lớn đến chóng mặt, một khi đã ở dưới đó thì chúng cũng sẽ giống nhau đến chóng mặt!
CÒN TIẾP