Phôi Học & Tiến Hóa

Qua loạt bài Tổng hợp về Haeckel

Phân tích so sánh nổi tiếng của Haeckel đc tạo thành từ những hình ảnh phôi ruồi giấm Drosophila cho thấy sự biểu hiện của gen trong quá trình phát triển phôi. Bức ảnh khảm này gồm 4,000 mảnh lấy từ kho dữ liệu 38,000 hình. NGuồn: Pavel Tomancak / MPI of Molecular Cell Biology and Genetics

VỀ PHÔI THAI & QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN

Các bạn nhìn LƯỚT QUA các hình phôi sau, cho biết con nào là con ngựa 6 tuần tuổi, con mèo 3 tuần tuổi, con người 7 tuần tuổi, con bò 6 tuần tuổi?

Sau khi đã đoán xong, bạn hãy kiểm tra câu trả lời ở đây. Mách nhỏ: đừng nhìn đầu đuôi mắt mũi, vì giai đoạn này gần giống nhau hết (vâng, người cũng có đuôi). Hãy nhìn vào CHI, đếm số 'ngón'.

Sau đó các bạn hãy nói cho tôi biết, lần này cho phép các bạn nhìn kỹ, cái nào mới là con người:

E.

F.

G.

Xin trả lời thật những gì bạn thấy, đừng cố suy nghĩ để 'đối phó chiến thuật' của tôi, bởi vì thật sự có một con người trong đây.

Nếu bạn có cùng suy nghĩ với tôi lúc mới nhìn bọn này, thì hình E nhìn giống con người ở hình D trên quá, hình G còn hoàn hảo hơn, còn hình F giống con ngựa.
*
*
*
*
*
*
*
*

Rất tiếc phải nói với bạn (mà nếu các bạn có nghĩ tới chiến thuật của tôi, thì chắc cũng biết rồi ;) ) F chính là con người (6 tuần tuổi, sự khác biệt 1 tuần tuổi với hình trên cũng lớn nhỉ?). E là cá heo, còn G, là một con … dơi, khó đoán nhỉ, ngay cả với hình ảnh chính diện của em nó:

Nguồn: trang web chuyên nghiên cứu về phôi của trường đại học New South Wales. Đây là một con dơi ở giai đoạn 16 – 50 ngày sau thụ tinh (dpc).

Bình luận: đem cái này đưa cho các bà bầu 7 tuần, bảo 'giai đoạn này con chị sẽ trông giống thế này (trông giống thế này chứ không phải con này nhé)', thế nào cũng có người khóc vì hạnh phúc. Cái nét 'người' của nó thật sự ấn tượng. Chỉ lùi lại 6 ngày thôi, ở giai đoạn 14, nó liền trở nên giống con ngựa và con người ở hình F. Các phôi được chuẩn bị theo truyền thống của Haeckel: phôi sạch, loại bỏ nhau & noãn hoàng, chỉ tập trung vào bản thân các phôi.

Dù những phôi thai này được chụp ở các độ tuổi khác nhau, nhưng không thể không làm thế vì thời gian mang thai/ấp trứng/chờ nở của các động vật có xương sống rất khác nhau nên việc chụp ảnh tại các thời điểm khác nhau khi các sinh vật ở cùng một giai đoạn là rất hợp lí. Giai đoạn nào? Giai đoạn đó là giai đoạn “mầm chi – limb bud”

“Cách động vật tạo ra các chi phức tạp & câu trả lời tùy vào từng loại động vật. Nhiều loài côn trùng & ếch trải qua một giai đoạn ấu trùng mà, dưới dạng sâu hay nòng nọc, chúng không có chân. Sau đó, chúng trải qua giai đoạn gọi là biến thái metamorphosis và cánh bướm hay chân ếch phát triển. Chim & thú hình thành chi trực tiếp & sớm, khi phôi chỉ dài khoảng ¼ inch (hay 0.64 cm). Các tế bào ở 4 địa điểm cụ thể trên cơ thể bắt đầu phân chia nhanh hơn các tế bào lân cận. Các tế bào mới hình thành những khối nhỏ gọi là mầm chi mọc ra từ cơ thể. [...Từ đó nhờ các tín hiệu hóa học, tế bào phân chia và hình thành hình dáng, các ngón rồi sau đó là xương, cơ & móng vuốt..., vâng, ngón có trước xương chi ;)...]”

    

              Các bạn - ở thời kì đỉnh cao nhất của khoa học con người - với những hình ảnh màu chụp rõ, hiện đại vẫn gặp khó khăn trong việc xem xét 'ai là ai', thì hãy nghĩ đến những trở ngại & hạn chế thời của Haeckel và thông cảm hơn cho những sai lầm và hiểu lầm của thế kỉ 19, và đừng lặp lại nó ở thế kỉ 21. Xin đừng đi khắp nơi bảo “Haeckel là lừa đảo”. Những người chống tiến hóa (NCTH) thường vin vào những hình vẽ chưa hoàn toàn chính xác của Haeckel để làm cho mọi người nghĩ rằng không hề có điểm tương đồng nào cả hay mối quan hệ tiến hóa không hề biểu hiện ở giai đoạn phôi, điều đó - chính mắt bạn thấy – mới là không đúng sự thật, cố tình lừa gạt người đọc. Cũng như giờ có người làm giả một bộ xương khủng long, điều đó bị phát giác thì không có nghĩa là khủng long chưng từng tung hoành trên trái đất này. Haeckel không phải là nhà phôi học duy nhất, phôi học và sinh học so sánh cùng những bằng chứng tiến hóa từ 2 ngành này không hề sinh ravà chết đi cùng ông. Cơ sở để kiểm tra tính đúng đắn của một học thuyết là những suy đoán được rút ra từ nó phải đúng, những bằng chứng của nó phải thuyết phục chứ không liên quan gì đến quan niệm/ đời tư hay đạo đức của những nhân vật liên quan hay cách diễn giải của nó gây nên vấn đề gì. 2 suy đoán căn bản của thuyết tiến hóa là: 1. Vì có cùng một tổ tiên, mọi sinh vật trên Trái Đất sẽ có chung nhiều đặc điểm. 2. Vì phải thích nghi với những môi trường sống khác nhau, mỗi loài sẽ có những đặc điểm riêng. Ở các tập trước của loạt bài Haeckel, tôi đã cho thấy trong phôi học, cả hai dự đoán trên đều đúng.

             Chỉ có một điểm mà nếu NCTH và bạn đọc nhìn nhận thì tôi đã không phải viết dài dòng như thế: Bằng chứng cho tiến hóa KHÔNG phải hình vẽ Haeckel mà là thực tế về sự tương đồng của các phôi thai.

 

        Trên EvoLit có câu trích dẫn nổi tiếng của một nhà tiến hóa hữu thần (ông này tin vào Chúa) : “Không gì trong sinh học có ý nghĩa trừ khi có ánh sáng của tiến hóa” - Theodosius Dobzhansky , là tựa đề của một bài phát biểu của ông với Hiệp Hội Các Giáo Viên Sinh Học Hoa Kỳ. Dù câu này có phần hơi tuyệt đối hóa, vốn là một điều không nên, ý của nó là tiến hóa làm sáng tỏ những lĩnh vực khác, những câu hỏi “vì sao”. 

          Dĩ nhiên môn sinh học hay tất cả các dạng tiền thân của nó đã đi hầu hết chiều dài của mình mà không cần đến tiến hóa và rất nhiều câu hỏi đã được trả lời, nhưng, như Dawkins viết, không có tiến hóa, sinh học chỉ là “tập hợp những dữ kiện lộn xộn” ("biology is a collection of miscellaneous facts"), chúng ta biết những sự thật, nhưng chúng ta không hiểu sâu tại sao. “Khủng long lần đầu xuất hiện vào kỷ Đệ tam”, nhưng vì sao ngay đó mà không phải sớm hơn? “Hóa thạch trải dài quá các tầng địa lý từ dạng đơn giản đến phức tạp dần lên”, tại sao lại có điều này, tại sao không thể tìm thấy hóa thạch gà thời Cambri? “Người có gen tạo đuôi, gà có gen tạo răng, cá heo có gen tạo chân” tại sao những sinh vật này lại có gen mã hóa những bộ phận chúng không có? “Người có chung 98% ADN với tinh tinh” và 50% ADN với chuối (chưa kiểm chứng :P), vì sao?... và rất nhiều câu hỏi khác.  

Thì câu này cũng suy ngược lại là, mỗi lĩnh vực của sinh học đều góp một phần giúp ta hiểu hơn về tiến hóa.

Để đọc kỹ hơn về bằng chứng tiến hóa trong phôi, xin xem lại P5 của chùm bài Haeckel

                                                                              *** 
 

         Để kết chùm bài về hình vẽ phôi Haeckel, tôi phải nói với các bạn điều này: trong thời kì bùng nổ thông tin trên internet ngày nay, dù các thông tin đến tay bạn dễ dàng hơn, việc chọn lọc cũng khó khăn hơn bao giờ hết vì đăng tải tin tức khoa học không còn là đặc quyền của những nhà KH, viện nghiên cứu, trường lớp có uy tín mà là của bất kì ai. Các bạn có biết thế nào là thông tin đúng/sai? Rất khó, người bình dân chỉ dựa vào cái “mẫu”: “trông/nghe nó có vẻ khoa học”. Những người tự gọi mình là “lề trái” hôm nay không còn chửi bới & nhạo báng khoa học chính thống, họ đủ thông minh để nhận ra cái uy tín tuyệt vời của KH và ngày nay, họ đã đi một nước cờ cực kì sáng suốt: đội lốt KH.

        Họ sẽ mặc lên mình bộ áo blouse trắng, gửi người đến các viện nghiên cứu 'xịn' học tập cốt để lấy những bằng cấp hoành tráng và sau đó dẹp chúng đi, không nghiên cứu gì nữa mà tập trung vào dùng uy tín từ những bằng cấp ấy mà 'phổ cập' những kiến thức chưa qua bình duyệt ở những ấn phẩm/cơ quan có chuyên môn. Lưu ý, bình duyệt (peer-review), chứ không phải kiểm duyệt (censorship), trong đó một hội đồng toàn những chuyên gia đầu ngành sẽ xem xét tính khoa học, hợp lí & chính xác của một công trình. “Tuy một cơ chế bình duyệt như thế không phải hoàn toàn vô tư và hoàn hảo, nhưng nó là một cơ chế tốt nhất hiện nay mà giới khoa học đều công nhận.” (Đọc thêm về bài báo KH). 

        Vâng, và để đối phó với những chỉ trích này, họ sẽ tự lập ra những tờ báo trông y chang một tờ báo khoa học (dạng thức của báo KH rất dễ nhái, vì nó có chuẩn rõ ràng) để duyệt qua các bài ấy, dù chúng có thể chứa đầy những lỗi kiến thức, logic và những điều sai lạc mà những nhà KH đàng hoàng thường vạch trần. Nhưng với khả năng mọc lên như nấm sau mưa của chúng, ai mà phê bình hết cho nổi. Hậu quả là chúng ta đang có một thị trường thông tin thượng vàng hạ cám, mà phân biệt chẳng dễ dàng như trứng tươi trứng ung.

        Vậy, bạn cần làm gì? Bạn cần chọn lọc các nguồn tin. Đọc báo mạng, bạn chỉ nên đọc trang của các tờ báo có trụ sở nổi tiếng ở Việt Nam, VD như báo Thanh Niên. Mặc dù nội dung của nó có thể không hoàn toàn 'sạch' hết cả, nhưng cũng còn đỡ hơn là những tờ báo không gốc gác, không có gì bảo đảm về độ chính xác của thông tin. Hạn chế đọc các bài báo về “KH kì bí”, đọc cho vui thì cứ đọc, nhưng đừng tin vội, cho đến khi nào những điều đó đã được KH chính thống kiểm chứng và xác nhận. Ngây thơ lắm nếu nghĩ rằng môi trường KH không hề có chút bụi bẩn hay những mảng tối, những sự thật đáng buồn, và những cạnh tranh không lành mạnh... nhưng ít nhất những gì chúng ta thấy/học cũng đã phải trải qua những qui trình kiểm tra với những tiêu chuẩn nghiêm ngặt nhất trong lịch sử và nếu chúng ta không tin KH thì khó có thể tin cái gì khác. Vâng, có thể có nhiều cái đúng mà KH chưa có khả năng kiểm chứng được, nhưng các bạn cũng thấy trong một môi trường mơ hồ thế thì những thứ điên khùng mà thiên hạ chế ra có thể len lỏi vào dễ dàng như thế nào, vì thế sẽ là dại dột lắm nếu ai nói gì cũng tin.

         Có thể các bạn sẽ bị tụt hậu trong những buổi 8, các cuộc 'ăn khoai mì bàn chuyện chính trị' trong lớp, nhưng thà ta biết ít mà cái ít ấy nó đúng còn hơn chất vào đầu toàn những 'bí ẩn' thật ra toàn 'ý bẩn'. Chúc các bạn may mắn trên con đường khám phá thế giới:). 

Thân ái,

EvoLit

Cập nhật 19/07/2014: Một blogger người Ả Rập đã đăng tải 1 tấm ảnh về một phôi thai thỏ đã phát triển gần đầy đủ và hàng chục ngàn netizen Ả Rập khác đã chuyền tay nhau tấm ảnh này với thông điệp chống ... nạo phá thai, một lần nữa cho thấy sự giống nhau khách quan không thể phủ nhận giữa động vật có xương sống trong giai đoạn sớm
Cập nhật 31/5/2016: sửa ảnh lỗi